Najważniejsze nurty psychologiczne (kierunki teoretyczne)
To są główne „szkoły” myślenia o człowieku i jego psychice, które kształtowały całą psychologię:
Behawioryzm – skupia się na obserwowalnych zachowaniach i mechanizmach uczenia się (Pawłow, Skinner, Watson).
Psychoanaliza / psychodynamiczny – akcentuje wpływ nieświadomości, konfliktów wewnętrznych, doświadczeń z dzieciństwa (Freud, Jung, Adler).
Humanistyczny – kładzie nacisk na rozwój potencjału, samorealizację, wolną wolę (Rogers, Maslow).
Poznawczy (kognitywny) – bada procesy myślenia, pamięci, uwagi, percepcji, rozwiązywania problemów (Piaget, Beck, Ellis).
Biologiczny / neuropsychologiczny – analizuje wpływ mózgu, układu nerwowego, genów i hormonów na zachowanie.
Ewolucyjny – tłumaczy zachowania w kontekście adaptacji i doboru naturalnego.
Społeczno-kulturowy – bada, jak kultura, normy i środowisko społeczne kształtują psychikę (Vygotsky, Mead).
Najważniejsze nurty terapeutyczne (podejścia w psychoterapii)
To są konkretne ramy pracy z klientem/pacjentem w procesie terapeutycznym:
Psychodynamiczna – wywodzi się z psychoanalizy, bada wzorce relacyjne, nieświadome mechanizmy i wczesne doświadczenia.
Poznawczo-behawioralna (CBT) – łączy analizę myślenia z modyfikacją zachowań; silnie oparta na dowodach naukowych.
Humanistyczno-egzystencjalna – terapia oparta na empatii, autentyczności, skupiona na rozwoju, sensie i wartościach.
Systemowa – patrzy na człowieka w kontekście rodziny lub innego systemu społecznego, pracuje nad wzorcami interakcji.
Gestalt – akcentuje „tu i teraz”, świadomość emocji, kontakt z sobą i otoczeniem.
ACT (Acceptance and Commitment Therapy) – łączy mindfulness, akceptację doświadczeń i działanie zgodne z wartościami.
Analiza transakcyjna – bada „gry psychologiczne” i role społeczne, by zmieniać szkodliwe wzorce komunikacji.
Terapia EMDR – stosowana szczególnie w leczeniu traumy, oparta na stymulacji bilateralnej mózgu.
Terapia narracyjna – pomaga „przepisać” osobistą historię w sposób wspierający zmianę.
Mindfulness-based therapies – różne podejścia bazujące na uważności (MBSR, MBCT).
